پس از ١٠ سال پژوهش پی‌در‌پی تیم‌های کار‌آزموده‌ی باستان‌شناسی دانشگاه‌های گلاسکو و لیدز،(پژوهشگران باستان‌شناس انگلیسی)، آبراه خشایارشا، سرانجام در هشتم ماه می ٢٠٠١ در یکی از شبه‌جزایر دریای اژه، پیدا شد. امروز هم‌زمان است با این کشف.
  کار بر روی پروژه‌ی کشف کانال خشایارشا از آوریل 1990 آغاز شده بود. یک گروه باستان‌شناسی یونانی نیز باستان‌شناسان انگلیسی را در این کار یاری می‌کردند.
 خشایارشا، شاه دودمان هخامنشی در سال 480 پیش از میلاد در جریان تلاش ایرانی‌ها برای چیرگی بر یونان، فرمان کندن این کانال شگفت‌‌انگیز را داده است. این آبراه یکی از بزرگ‌ترین و شگفت‌انگیزترین کارهای مهندسی زمان بوده است. 
  این خبر شگفت‌انگیز در بخش علمی 13 نوامبر 2001 روزنامه‌ی نیویورک‌تایمز، به چاپ رسید. دکتر‌ «ریچارد جونز»، سرپرست تیم پژوهشی پروژه و باستان‌شناس دانشگاه گلاسکو پس از پیدا شدن این آبراه بنابه گزارش نیویورک‌تایمز، گفت: «این کانال بر روی زمین 100 فوت (30متر) پهنا داشته که این پهنا برای حرکت دو کشتی بادبانی جنگی بسنده بوده است. آبراه به گونه‌ای کنده شده که از هر دو سو رو به پایین، شیب داشته و پهنای آبراه در ژرفا به 15 متر می‌رسیده است. درازای این آبراه که در میان شبه‌جزیره‌ای در دریای اژه کنده شده بود نزدیک به 4/1 مایل (2253 متر، کمتر از 5/2 کیلومتر) است.
  «یوجیت بهاتاچارجی»، گزارشگر بخش علمی روزنامه‌ی نیویورک تایمز و تنظیم‌کننده‌ی این گزارش نوشته: «‌کندن این کانال برای خشایارشا جنبه‌ی حیاتی داشته چرا‌ که اگر این آبراه را نمی‌ساختند ایرانیان می‌بایست کیلومتر‌ها در امتداد این شبه‌جزیره به سوی جنوب دریای اژه کشتیرانی کنند و دوباره همان راه را پس از رسیدن به دماغه‌ی جنوبی شبه جزیره به سوی شمال بروند.

 اما خشایارشا از این کار خودداری کرد چرا که ژنرال او ماردونیوس، 12 سال پیش در جریان یورش به یونان، ناوگان ایران را به سوی دماغه‌ی شبه جزیره هدایت کرد. هنگامی که ناوگان ایرانی در جنوب دماغه در حال دور زدن به سوی شمال بود دچار توفانی سخت شد و بیشتر کشتی‌های ایرانی غرق شدند.

 خشایارشا، برای پرهیز از پیش‌آمدن دوباره‌ی این رویداد به مهندسان ارتش ایران فرمان داد آبراهی را از کرانه‌ی خاوری(:شرقی) شبه جزیره به کرانه‌ی باختری آن حفر کنند. پس از کندن آبراه، ناوگان ایران بر یونانیان چیره شد.»

 به گفته‌ی «دکتر جونز»، سرپرست پروژه‌ی کشف آبراه؛ «ایرانیان گمان نمی‌کردند این آبراه تبدیل به اثری شود که از آن‌ها برجای بماند چراکه خیلی زود پس از بازگشت کشتی‌ها از این آبراه به کشور، پایان استفاده از کانال فرا رسید. در سده‌های پی‌در‌پی، این رویداد تاریخی کم‌کم به‌گونه‌ی یک افسانه در‌آمد و کسی گمان نمی‌کرد که آبراه شگفت‌انگیز مهندسی جهان باستان حقیقت داشته است.»
  «هرودوت»، رخداد‌نگار یونانی داستان کندن این آبراه را در کتاب تاریخی خود آورده است اما کسی این داستان شگفت‌انگیز را باور نمی‌کرد چراکه بیشتر به افسانه می‌مانست.

 سرانجام با تلاش دانشمندان انگلیسی و یونانی و با بهره‌گیری از یافته‌های زمین‌شناسی این آبراه در سال ٢٠٠١ پیدا شد.
  نیویورک تایمز می‌نویسد؛ ساختار کانال که زیر رسوبات دریایی و لای و لجن 25سده‌ی پیش دفن شده است، به استراتژی نظامی درخشان ایرانی‌ها و مدیریت کار انسانی و مهندسی راه‌و‌ساختمان آن‌ها گواهی می‌دهد.
  ««دکتر جونز»،یادآور شده است که: «تیم او از یک شیوه‌ی لرزه‌نگاری برای پیدا کردن آبراه سود جسته‌اند. این‌چنین که از یک قطعه فلز د‌ر روی زمین، امواج شوک بسیار قد‌رتمند‌ی را د‌رون زمین می‌فرستاد‌ند‌ و سپس با تحلیل زمان رسید‌ن امواج، توانستند‌ نقشه‌ی آبراه را طراحی کنند.‌»
  یاری‌نامه‌ها:
  شماره‌ی 130پایگاه مجلات تخصصی نور، دی 1380
  تارنمای نوشیروان کیهانی‌زاده
  روزنامه‌ی نیویورک‌تایمز